Valkenhorst krijgt dorpse sfeer met veel groen en water
Het kwaliteitsboek als inspiratie voor ontwikkelaars
Al jaren wordt erover gesproken: woningen op marinevliegkamp Valkenburg. Sinds kort is nu ook te zien hoe Valkenhorst er uit gaat zien. Het toekomstige dorp is uitgewerkt in een Kwaliteitsboek waarin de ambities, uitgangspunten, sfeer, het soort buurtjes en de ontmoetingsplekken een gezicht krijgen. Hoewel Valkenhorst een wijk wordt in de gemeente Katwijk, wordt het een dorp op zich met de voorzieningen die daarbij horen. Een dorpse sfeer staat daarin centraal. Verankerd in de bijzondere geschiedenis van het gebied.
Voor het team dat zich bezighoudt met de gebiedsontwikkeling van Valkenhorst is het een bijzondere plek om te werken. Een gebied zo groot, op zo´n toplocatie, dat komt maar zelden voor. “Er komt een Vermeer op de markt. Zo noemde iemand het laatst.” Volgens Angelique Mergler, stedenbouwkundige van de gemeente Katwijk, is het hele projectteam doordrongen van dat besef. “Dit is echt geen business as usual. Er is een enorme gedrevenheid om er iets moois van te maken. Bij iedereen. We willen deze plek eer aan doen.”
Zoals een dorp groeit in de tijd, zo zal de wijk zich ook ontwikkelen. Met verschillende buurten en een mooie mix aan woningen en bewoners. “In totaal neemt het zo’n twintig jaar in beslag voordat het nieuwe dorp volgroeid is”, vertelt Merel de Lint-Zorge, projectleider Valkenhorst bij het Rijksvastgoedbedrijf.
“Om die groei in goede banen te leiden is een Kwaliteitsboek gemaakt als onderdeel van het bestemmingsplan”, legt Angelique uit. “Het Kwaliteitsboek zorgt voor de ruimtelijke samenhang in het gebied. Het dient als inspiratiekader voor ontwikkelaars en architecten. In twintig jaar tijd kan er een hoop veranderen. Maar de uitgangspunten, thema’s, materialen en sferen, die staan vast in het Kwaliteitsboek.”
Valkenhorst wordt op gebiedsniveau energieneutraal, legt Merel uit. Dus niet alleen de gebouwen worden energieneutraal, maar het complete gebied. Angelique: “We kunnen het hier in een keer goed regelen. Dat moeten we benutten. Maar het is niet dichtgetimmerd in het Kwaliteitsboek. Er is ruimte voor toekomstige innovaties en geweldige plannen van projectontwikkelaars en architecten. Merel: “De grond wordt niet alleen op basis van de hoogste prijs verkocht maar ook op basis van de voorgestelde kwaliteit die de ontwikkelaar wil realiseren. Er wordt getoetst aan het Kwaliteitsboek. We hopen echt dat wat we hebben uitgewerkt in het Kwaliteitsboek, hen inspireert en uitdaagt tot een mooie invulling.”
Kwaliteitsboek voor eerste 3500 woningen
De toekomstige bouwplannen en inrichtingsplannen voor de eerste 3500 woningen worden aan dit Kwaliteitsboek getoetst voordat de gemeente een omgevingsvergunning afgeeft. Voor de overige 2100 woningen wordt het Kwaliteitsboek in een later stadium aangevuld. Daarnaast biedt het Kwaliteitsboek spelregels voor de bebouwing en de inrichting van de openbare ruimte zoals pleinen, parken en speelplekken.
Deze eerste 3500 woningen komen grofweg te liggen in het deel van het vliegkamp dat tussen de oude hangars en de N206 (Tjalmaweg) ligt. Daar ligt ook de grond van projectontwikkelaar BPD, die een bijdrage leverde aan de gedachtenvorming voor het Kwaliteitsboek. Naast de medewerkers van gemeente Katwijk, het Rijksvastgoedbedrijf en gebiedsontwikkelaar BPD waren ook stedenbouwkundig bureau KCAP en landschapsarchitectenbureau Felixx betrokken bij het opstellen van het Kwaliteitsboek.
Van Caligula tot Wilhelmina
Merel: “In de stedenbouwkunde wordt een locatie als deze ook wel een green field ontwikkeling genoemd. Maar het is juist allesbehalve een schone lei. Er is hier zoveel geschiedenis en er zijn zoveel cultuurlagen.” “Caligula, de beruchte Romeinse keizer, heeft hier aan het strand gelopen”, vult Angelique aan. “De Romeinse grensweg, de Limes liep hier. Vanaf Katwijk tot wel helemaal in Egypte.” In het gebied hebben archeologen een groot Romeins legerkamp ontdekt, met een spitsgracht en de fundering van een wachttoren. Deze opgraving blijft in-situ, in de grond bewaard, maar de buurt krijgt mogelijk de naam De Vindplaats en op die plek komt een park.
Daar komt dan ook nog de geschiedenis van het marinevliegkamp zelf bij; de rol die het vliegveld in de oorlog heeft gespeeld en erna, vertelt Angelique met een knik naar de theaterhangar waar de musical Soldaat van Oranje al tien jaar wordt opgevoerd. De tankgracht, het bunkerbos, de verkeerstoren, allemaal herinneringen.
“Het is dus eigenlijk allesbehalve een schone lei, dit gebied”, vervolgen Angelique en Merel. “Er zijn zoveel sporen en elementen die bepalend zijn. Het bijzondere is dat we de ontwikkeling van Valkenhorst niet als een probleem hebben opgevat maar juist als uitganspunt. We hebben het verleden omarmd waardoor de wijk een heel eigen karakter kan krijgen. Dat komt onder andere tot uitdrukking in het behoud van de vorm en ligging van de landingsbanen, die in het plan een centrale plek krijgen. De korte landingsbaan wordt de nieuwe “dorpsstraat”, met een watertje, wandel- en fietspaden, groen en bomen, en ook scholen, winkels en een kerk. De lange landingsbaan wordt ingericht als een groen element met water, bomenrijen en ook weer fietspaden. Langs de landingsbanen komen woningen. Verder worden de archeologische vondsten behouden door ze te bewaren in twee groene parken, de Vindplaats en het Limespark. Ook het bunkerbos en de verkeerstoren blijven behouden. Hoeve Weltevree krijgt een centrale plek in de wijk. In de oude boerderij kan bijvoorbeeld horeca komen. Het VIP-gebouw blijft in de nieuwe wijk eveneens een ontmoetingsplek.
Dorps karakter
Wat omwonenden en andere inwoners van Katwijk ook belangrijk vinden is een dorps karakter. “Je buren kennen, iets voor elkaar willen doen, kinderen die in en uit huis kunnen rennen, een rijk verenigingsleven. Dat zijn waarden die belangrijk zijn in deze omgeving en die een duidelijk thema vormen in het ontwerp”, zegt Angelique. Ze wijst de korte landingsbaan aan op een oude kaart van de omgeving. “Van de dorpsstraat verwacht ik veel. Daar komt de reuring met winkels, scholen, horeca en andere plekken waar je elkaar tegenkomt. De nieuwe wijk krijgt dus echt een hart.”
Angelique: “In de woonbuurten zie je het dorpse terug in de speelplekken, en in – zoals we het genoemd hebben – de Valkenburgse stoep, die in sommige buurten de voortuin vervangt. Het is een stuk grond voor de deur waar ruimte is voor een tuinbank. Zodat bewoners voor hun huis kunnen zitten en een praatje met elkaar kunnen maken. Ook komen er kleinschalige parkjes en markante pleintjes waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en gebeurt het parkeren zoveel mogelijk uit het zicht. Sociale veiligheid is belangrijk. Daarvoor moeten mensen elkaar kennen. Het worden dus absoluut geen anonieme buurten.”
Drie van de toekomstige buurten zijn uitgewerkt in het Kwaliteitsboek. Dat zijn de Limesbuurt die dichtbij de N206 komt te liggen, de Vindplaatsbuurt in de buurt van het VIP-gebouw, en de Watertuinenbuurt die aan de Torenkreek en de lange en korte landingsbaan is gepland.
Referentiebeelden geven de sfeer weer van deze buurten, het soort huizen dat erbij past, hoe de inrichting van de openbare ruimte eruit komt te zien, voorbeelden van het groen, het water, de wegen en paden. Het levert een afwisselend beeld op met een grote diversiteit in bouwstijlen. Ook ontwerpen met serres, balkons, aan- op- en uitbouwen zijn mogelijk. Angelique: “Dat hoort allemaal bij een dorps karakter. Het wordt geen Vinex-wijk met lange rijen dezelfde woningen. Wij willen juist verspringende rooilijnen waarbij het ene huis wat verder naar achter staat en het andere wat meer naar voren, zoals dat ook in een dorp gebeurt.
Je fietst de natuur in
De lange landingsbaan wordt net als de korte landingsbaan een langzaamverkeersroute. Die loopt van levendig: het kruispunt met de korte landingsbaan, naar rustig: richting Wassenaar. Merel: “Je fietst als het ware de natuur in als je de lange landingsbaan naar het zuiden volgt. De wijk uit, het groen in, naar het top-woonmilieu, een grote wens van de provincie Zuid-Holland. Vrijstaand wonen op een flink perceel met de natuur in de nabijheid. En hoe verder je fietst: hoe lommerrijker het wordt.”
“Ook in de gebieden die dichter bebouwd zijn, zoals de bebouwing bij de Tjalmaweg, ligt het groen als het ware om de hoek, vertelt Angelique. Natuur en recreatie vormen een ander belangrijk thema in het Kwaliteitsboek. Nu valt er met het Valkenburgse meer, de Wassenaarse polders en de duinen van oudsher al veel te genieten rondom het vliegkamp. “En dat gaat nu allemaal met elkaar verbonden worden”, vertelt Merel, “met fiets- en wandelpaden. Er komen ook twee kreken in het gebied. Eén kreek, de Torenkreek, loopt van het VIP-gebouw naar de verkeerstoren. De andere, kreek Weltevree, slingert door het dorp langs hoeve Weltevree.”
In de hoofden van Merel en Angelique is de wijk al tot leven gekomen. Maar voordat ze het in het echt zo kunnen zien zijn ze vele jaren verder. Angelique lacht: “Dat is weleens jammer aan ons werk. Een architect kan in twee jaar een geweldig resultaat neerzetten. Wij moeten langer wachten tot we eer van ons werk hebben. Daar gaan vaak meerdere jaren overheen.” “Maar”, vult Merel aan terwijl ze haar vinger opsteekt. “Dan heb je ook wat. Let maar op, over twintig jaar is het hier prachtig wonen.”